Kamcîn dewlete dinya kontrol kena?
Dinya ser o hakîmîyet kerdene… tarîxê dinya… tarîxê dinyaya moderne; kapitalîzm, tarîxê emperyalîzm û kolonyalîzmî… dewletê ke hakîmê dinya yê… Amerîka, Îngilîstan, Fransa, Almanya, Îtalya, Îspanya, Îsraîl, Rusya, Çîn… îdarekerdox û îdarebîyaye, kolonyalîst û kolonîbîyaye, hêzo teknolojîk, zanistkî, kulturî û hunerî…
Vanî “îngîlîzî dinya ser o hakîmîyet kenî, dinya bi ray benî!…
Îngilîstan senî dewletêk a? Tarîxê înan key dest pêkerdo, ê senî hende bîyî bihêz? Îngilîstan senî hende aver şîyo ke îngilîzî dinya ser o hakîmîyet kenî, dinya bi ray benî? Hêz û qudretê nê hakîmbîyayiş kura ra yeno?
Mi waşt ke lîsteya rêzefîlmanê tewr başan yê dinya biviraza, no semed ra mi ke Înternet de rêzefîlmê ke na babete ser o ancîyayê cîgêraya, ez raştê Breaking Bad, Peaky Blinder û Black Mirror ameya. Mi waşt ez yew bi yew înan temaşe bikera, verî cû Breaking Bad temaşe kerdibi, nika zî mi Peaky Blinders temaşe kerd, ez do Black Mirrorî temaşe bikera. Peaky Blinders, zaf populer o, mîyanê lîsteya panc rêzefîlmanê tewr başan yê dinya de yo û dinya de ê rêzefîlman ra yew o ke tewr zaf ameyo temaşekerdiş.
Mi çira nê rêzefîlmî temaşe kerdî? Verî cû ra mi xo rê amancêk bellî nêkerdibi, goreyê nê amancî mi no rêzêfîlm temaşe nêkerd. Seba ke o dinya de zaf populer o, no semed ra ez zî angajmanê temaşekerdişê ey bîyo.
Wexto ke mi waşt nê rêzêfîlmî ser o nuşteyêk binusa, mi qerar da ke rêzefîlmî de ez derheqê dewleta Îngilîstanî de wendişêk bikera. Îngilîzî hakîmîyet bi dinya kenî. No hakîmîyetbîyayîşê înan kura ra yeno? Seba analîzkerdiş, çareserbikerdiş û fehmkerdişê dewleta Îngilîstanî ma eşkenî rêzefîlmê Peaky Blindersî ra çi bander bibî? Kontekstê rêzefîlmî de bitaybetî mi waşt ez cewabê nê persan bigêra.
Îngilîzan sîstemêk awan kerdo. Hakîmîyetkerdişê Îngilîstan awankerdişê sîstemê înan ra yeno. Çîyo ke îngilîstan kerdo sîstemê înan o ke awan kerdo.
Rêzefîlmî de ma nê sîstemî hîs kenî, hêzê, qudretê aye vînenî. La fîlm no sîstem senî sîstemêk bi wirdîyane cewab nêdano ma.
Rêzêfîlmê Peaky Blindersî de ma panoramaya serdemêkê nê sîstemî; demî ke o mabênê tarîxanê 1919-1929î maneno de vînenî.
Nameyê nê sîstemî Îngilîstan o. Sey mesajê sublîmînalî, nê rêzfîlmî mesajê mîyane sîstem de ti çînge bibe zî ti benî zaf jîr û biaqil, eşkenî hukimê hêzanê bînan bikerî. Sîstem to afirneno. Ti estbîyayişê xo deyndarê sîstemî ye, ti bê sîstemî hîç î û ti bi sîstemî benî her çî. Seranserê temaşekerdişê rêzêfîlmî de sey persî hişê mi kukurnanî; senî beno ke çîngeyan kenî qehreman? Ma eşkenî sey netewperwerîya sîstemêkî pênas bikerî. Sîstemêk awan kerdo, hêzê bînî nê sîstemî ra kar kenî. Here şiro Îngilîstan beno hesp. Uca de ferdo tewr xiv, xint, kêmaqilî kena deha û jîr.
Rêzêfîlm de ma vînenî ke nê sîstemî de bajarêko qitêlek ra yew çeteyo aîleyêko çîngene-qereçî senî beno gird, beno hêzanê tewr girdan ra yew. No hêz zorê hêzanê mehellî, dima ra London de yê Yahudîyan, Îtalyanan, ÎRA, Komunîstan beno. Şerê înan û faşîstan dest pêkeno…
Rêzefîlm pêro pîya 30 beşî, panc sezonan ra pê yeno. Her beş teqrîben 57 deqa yo. Beşo verên tarîxê 12.09.2013 de yo tewr peyên zî tarîxê 30.09.2014 de ame weşanayîş. Aşmanê verêna yê serra 2022î de sezonê aye yo newe bivejîyo.
Nameyê Peaky Blinders çi yo?
Peaky Blinders nameyê çeteyêk o. Merdimê nê çete, jîlet kenî şewqaya xo, bi jîletan rîyê dişmenanê xo birnenî. Nameyê înan tîya ra yeno. O wext Îngilîstan de her çete nameyêk panayene xo ra.
Babeta Peaky Blinders çi yo?
Serra 1919î de şerê Îngilîstan û Fransa ra dima Îngilîstan de bajarê Birghmanî de aîle Shelby bi nameyê Peaky Blinders çeteyêk awan bîyo. Namzetê nê çeteyî şîyê şer, şerî ra agêrayê. Beşî ra beşî ma girdbîyayişê nê çeteyî; aîleya Shelby vînenî.
Merkezê rêzefîlmî de dewlete nê heme ca gênê: Aîle pere, sîyaset, hêz, garantîkerdişê ameyeyî, travmaya şerî; şerê Îngilîstan û Fransa raştî û serobînkerdiş û trajedîya nê şerî, cuyêka hîna lukse, yewîtî, peyyewbînîdevejîyayişê aîle, şerê mîyanê sîstemî, pawitişê sîstemî, çetetî, mafya, bêqanunî û bênîzamî, karê qaçaxî, eşq, teynatî, hîsê sucdarî, nêvîyartişê raverdeyî, şans, sêhir, bêyomî, travmayê raverdeyê ferdanê aîleyî Shelbyî, atifê giringîya Qralî, Çingene, yahudî, rusî, îtalyan, klîkê dewlete, mafyaya îtalyayan û yahudîyan, ÎRA, buhranê 1929î yo xişn; serobînbîrayîşê borsoya Wall Streetî, şoreşê sanayîyî û ortêvejîyayîşê faşîzmî…
Şerê hêzan fokusê rêzêfîlmî de yo. Pêro hêzan ra hîna hêzêrî dewleta Îngilîstan o. Mîyanê nê sîstemî de evalosyonê mikemlîbîyayîş esto, eke merdim mukemel nêbîyo mirêno û seleksîyonê xozayî esto; maseyo gird, ê şenikî (qijî) weno; oyo ke hîna bêhez o yeno çînkerdiş. Mîyanê înan ra aîleya Shelbyî; çeteyê Peaky Blinders her ganî manena û hîna bihêz bena. Hêzê înan zî yewbîyayîş û bi yewbîn temamkerdişê aîleya înan ra yeno. Peaky Blinders, vera hêzanê mehelî, komunîstan, Îra, mafyaya îtalya û yahudîyan, rus, klîkê dewlete şer keno.
Tewr zaf çinayî ra Peaky Blinders weş bi mi şi?
Rêzêfîlm, ke vanî qey rêzêfîlm nîyo muze ya. Ê serdemî her hetî ra gelek baş newe ra afirnayo. Merdim xo o serdem hîs keno. Ke vînêne mafya û çete înan zî qeder û qiymet danî hunerî.
Rêzêfîlmî de çîyo ke tewr zaf bandurê mi kerd, bala mi ante, mi de nerehetî viraşt egoyê karekteranê Peaky Blindersî bî. Heme karekterî wayîrê egoyêko pêt bî. Bi xo bawer bî. Yewî yê bînî ra xo kêmî nêdîyênî. Zeka, jîrbîyayiş, aqil, duristî, karîzma, aura, sereberzîya înan î. Hemverê egoyê înan de temaşeker xo ezîk hîs keno.
Û rîsk girewtiş, curetkarî û cesaret û qesasgîrîya înan. Kes kesî ra qesasê lematêk xo zî nêverdano.
Rêzêfîlmî de handankerdiş û hewesnayîşê çetetî, mafya, îlegalîte çin o. Kes aîleya Shelby meşru nêkeno. Tu kes halê xo ra memnun nîyo. Her kes gerre keno. Her kes xo sey baltaxiyêke de hîs keno û her kes wazeno cabiverdo la nêzano senî cabiverdo.
Serqehramênê rêzêfîlmî Thomas, mîyanê pere û luks, seksî de asnaw keno la seba ke bê eşq û bêhes o neşa û bêkeyf o. Vêşan û têşanê heskerdiş û eşqî yo. Eşq bi pere nêno peydakerdiş.
Problemê kurdan de nêeşkayayîş û nêzanayîşê awankerdişê sîstemî esto. Sîstemê ma ronênîşenî. Ma kurdî çi sey ferdî çi jî sey netewe bi taybetî zî Başûr û Binxet de ma senî bieşkî sey Îngilîzan sîstemêk awan bikerî?