Bingeyê hunerî de muxalîfîye esta. Eslê xo de hunermendî, rastîyê ke çimanê her kesî ver de yê, la zafaneyê komelî nêeşkeno înan ferq bîkero, înan vînenê, înan anê rê ziwanî. Coka ê merdimanê bînan ra cîya yê. Naye ra ênê heskerdiş, heyranê înan estbenê û ge-ge zî ênê muhakeme kerdene hetta ênê mehkum kerdene zî… Westayanê sînemaya îtalyanan ra Pîer Paolo Pasolînî zî hunermendêko winasî bî. O hertim vera neheqîyan, faşîzm, emperyalîzm û dejenerasyonê kulturî vejîya. Serranê xo yê xortîye ra dima yew komunîst bî. Homoseksuelîye, weçînayîşê ey yo tewr tebîî bî û qet îhtîyac nêdî ke aye binimno. O bi xo nebawer bî, la merdiman ser o tesîrkerdişê bawerîye ey tim eleqedar kerd. Bi tayê fîlmanê xo, heqeret ro Heqî/Homayî kerdene ame sucdarkerdiş, bi tayînan zî seba ke propagandaya dînî kerda dîya dadgehe. Pasolînî, fîlmanê xo de, seks û şîdet sey elementane serekeyan yê vatişê xo xebitnayî. No zî tim bî belaya sereyê ey.
Pîer Paolo Pasolînî, sey domanê yewinî yê keyeyê xo 5 adare 1922 de herêma Bologna ya Îtalya de maya xo ra bî. Pîyê ey leşker, maya ey zî mamostaya dîbîstanê verênî bîyî. Pî, zaf otorîter û tedakar bî. Serrê ey yê domanîye atmosferê lejanê may û pîyî mîyan de vîyartî. Pasolînî maya xo ra zaf hes kerdêne, ke derheqê aye de vatêne ke “cinîya tekane ya ke mi aye ra hes kerd. ” Şîîrê xo yê verênî hema ke hewt serreyî bî nuştî û wexto ke 20 serreyî bî zî kitabê ey yê şîîran yo yewin Şîîre Casarca weşanîya. Pasolînîyî, bi şîîran dest bi xebatanê xo yê edebîyatî kerdî, pey ra bi romanan dewam kerd. Hema nêkewtbî 40 serreyîya xo, la êdî pê romananê xo bîbî wayîrê xelatanê cîya-cîyayan û edîbanê tewr namdaran yê welatê xo mîyan de ca girewtêne. Pasolînîyî, dezavantajê edebîyatî hîs kerdêne. O dezavantaj no bî ke edebîyati, nuştox/e ziwanê yew welatî de hepis kerdêne. Ey nêwaştêne ke fîkrê xo tena hetê îtalyanan ra bêrê zanayîş, waştêne ke fikrê xo bi ziwanêko hemparo ke pêroyê dinya bieşko ci ra fehm bikero vajo. Nê waştişê ey, o rastê sînema ard. Bi senarîstîye dest bi sînema kerd. Senaryoyê ey yo yewin La Donna del Fiume/Cinîyê Çemî ke, ey o 1954 de nuştbî, hetê Marîo Soldatî ra sey fîlm ame antene. Eynî termînî de westayanê sînemaya îtalyanan ra Fellînî û ey yewbîn şinasnayî. Senarîstanê fîlmanê Le Notti di Cabiria/Şewê Cabîrîa û La Dolca Vita/Cuya Şîrine yê Fellînîyî ra yew zî Pasolînî bî û bi no hewa senarîstîye de resabî yew sewîyeya berze. Hetêk ra ziwanê sînema ser o fikirîyêne, heto bîn ra zî nuşteyê teorîkî nuştêne û dayêne weşanayene. Axir Pasolînîyî bi fîlmê xo Accattone/Parsek ke, ey 1961 de o antbî dest bi rejîsorîye kerde.
Çîyo ke pêro fîlmanê ey ra êno dîyayene no yo: Heme îmajê tarîxê merdimîye û kulturî, heme pêserîyê folklorîk û mitolojîkî yê merdimîye seke tede bi hewayo eklektîsîst ardîyayê têhet. Eke bivajîyo ke Pasolînî yew rejîsorî ra vêşêr mutefekîrêk o, herhal şaş nêbeno. Çunke kozmosê ey teşebusanê ey yê şirovekerdişê mefhumê “pîrozî” ra awan beno.
Pasolînî, demê prîmîtîvîye ra nata tarîxê kultur û dînîyî (bawerîyî) yê merdîmîye sey muzeya nîşanan (bi tirkî: gösterge) erjneno. O, nê sîstemê nîşanan mîyan de cîyayîyanê mabênê realîte û surrealîte, îdeolojî û bawerîye, cuye û nîşananê heme rîverîyanê aye wedareno. Vera hêrişê Sînemaya Pasolînî refleksê komelê burjuvayan yo ke, o bi xo temsîlkarê exlaqê rîyakarîyî yo û goreyê ey cinsîtîye yew tabû yo, qedexekerdiş û sansur bîyî.
Fîlmografîya ey mîyan de, fîlmo tewr sert, fîlmo ke ci rê tehamulkerdene yan zî deyaxkerdene zor o, Salo // O le re 120 Giornate di Sodoma – Salo/120 Rojê Sodomî yo/ê. No fîlmo ke eslê xo de fîlmê ey yo tewr rexnegirane yo, bî fîlmê ey yo peyên. Hunermend, entelektuelanê tewr muhîman yê seserra xo mîyan de nîşan dîyêne, galaya fîlmê xo Saloyî ra çend rojî dima 2 teşrîna peyêne 1975î de qumine Cîreceoyî de bi hewayo xunxarane kişte ame dîyene. Pasolînî, zaf fecî amebî kutene, qine û organê eyê cinsî amebîyê parçekerdene, sereyê ey bi otomobîle amebî pelixnayene.
Derûdaranê muhafezekaranê ke tim lebitîyêne leke bierzê ey, îdîa kerdêne ke o bîyo qurbanê cînayetêkê eşqî yê basîtî. Komunîstî vera qetilbîyayîşê rejîsorî ke, o bi xo muxalîfêko nîyamêne rayîr bî, bêveng mendî. Derûdorê homoseksuelan sey “cînayetê îxtîrasî”qebulbîyayîşê hedîseyî rê qayîl bîy. Axir Pasolînî yew namdaro muhîm bî û bi no hewa tebaqaya înan mîyan de hesibîyayîşê ey, xurur dayêne homoseksuelan. Goreyê dostanê rejîsorî ke, înan o nêzdî ra nas kerdêne zî, peyplanê nê cînayetî de semedê sîyasîyî estbîyî.
Pîer Paolo Pasolînî herçiqas ewro weş nîyo zî, o hema zî yewê hunermendan û mutefekîran o ke Îtalya ê dîyarîyê dinya kerdê. Mend ke seke rêzanê cêrênanê ke kitabê ey Poesia in Forma di Rosa / Şîîrê ke Formê Gulan de yê ra ameyê girewtene de weş îfade beno, tena “fehmnêbîyayene” eşkeno bibo semedê mergê hunermendêkê/a raskênî/e.
Ez sey yew pisînga ke gane-gane veşnîyaya
binê lastikê kamyonêk de pelixnîyaya
û hetê domanan ra yew hêjîrêre ra darde bîya
la hema zî hewt-heşt ganê xo mendê ya.
Çunke merg, nêeşkayîşê ronayena têkilîye bi sewbîna merdiman nîyo,
fehmnêbîyayîş o hetê sewbîna merdiman ra.
Fîlmografîya Pasolînîyî
1961 Accattone / Parsek
1962 Mamma Roma / Dayîka Roma
1964 Il Vangelo Secondo Matteo / Bi Goreyê Ezîz Mattayî Încîl
1965 Uccelacci e Uccellini / Şahînî û Mîlçikî
1967 Edipo Re / Qral Oîdîpus
1968 Teorema / Teorem
1969 Porcile / Axurê Xozan
1970 Medea / Medea
1971 Il Decameron / Hîkayeyê Eşqî yê Decameronî
1972 ıl Racconti di Canterbury / Hîkayeyê Canterburyî
1974 Il Fiore Delle Mille e Una Notte / Sanikê Hezar û Yew Şewan
1975 Salo // O le re 120 Giornate di Sodoma
/ /Salo – 120 Rojê Sodomî
Pasolînîyî ra Çend Vateyî
»
Eke çolêko kulturî ameyo xeliqnayene, uca de mumkin o ke her çî bêro rotene. Çunke çol de her çî tesîro mucîzewî keno.
»
Fîlmanê dînîyan antişê mi, eslê xo de vera yew komelîyo ke dînî sey hacete xebitneno protesto yo. Ez senî ke propagandaya dînî nêkena, propagandaya marksîzmî zî nêkena. Hunermendî tu rey propagandîst nîyê, ganî nêbê zî.
»
Her kes nîsbetêk de zeîf o. Çunke ez vana ke her kes qurban o. Û her kes sucdar o zî. Çunke her kes kayê qetilkerdişî rê amade yo. Perwerdeyo ke êno dîyayene “wayîr/e bîyayîş, destê xo de girewtiş û çinkerdişî” ra îbaret o.
»
Ez sînema de hîleyan û fîksîyonan ra hes nêkena. Çunke bi goreyê mi vîyarte newe ra dîzayn nêbeno. Çimê mi de oyo ke muhîm o no yo: Çîye kê no zemano ke ma ciwîyenîme, mîyanê ey de yê û manenê çîyanê verênan, înan vînayîş û vetişê orte, înan û vîyarteyî mîyan de têkilîye roneyene yo.
»
Sînema seba mi yew hewn o. Yew hewno ke ez ey bi cîya-cîya elementanê estetîzmî û aya (hişyar) vînena.
»
Ez bawer nêkena ke yew komelo ke do merdimî tede azad bê estbo. Ma ganî semedê tu çîyî hêvîdar nêbîn. Hêvî çîyêko zaf xirab o ke partîyanê sîyasîyan o seba ke endamê înan, înan ra nêremê îcad kerdo.
»
Senî ke edebîyat de zî esta, mabênê min û rastîye de zî fîltreyêko sembolîk yan zî tradîsyonel çin o. Sînema teqayîşêkê eşqê min yê seba rastîye yo.
NOT: Mi seba nê nuşteyî çimeyanê cêrênan ra îstîfade kerd.
Pınar Tınaz, “İsyankar Düşlerin Yönetmeni: Pier Paolo Pasolini”, Sinema [Dergi], İstanbul, Nisan 2006
Göstermenin Sorumluluğu 80 Dünya Yönetmeni. , Derleyen Artun Yeres. Donkişot Yayınları, İstanbul, 2004